Het is morgen een maand geleden dat de mama van Youri overleed. Soms merk ik in contacten met andere mensen dat ons rouwproces niet helemaal overeenkomt met wat ervan verwacht wordt. Er werd me al expliciet gezegd dat we de draad wel heel snel weer opgenomen hebben, soms zelfs bijna vertwijfelend, met een “is dat eigenlijk wel normaal?” tussen de lijnen.
En ja, het gaat goed met ons. We hebben de afgelopen weken geweldig hard genoten van elke straal zon en van niet meer in een kleine wereld van ziekte en pijn en aftakeling zitten. Ik merk, net als destijds toen mijn moeder gestorven was, dat mensen het daar soms lastig mee hebben. Met snappen dat je weer wilt leven, in plaats van je in donkere wolken van rouw te hullen en niet meer buiten te komen. Met merken dat ik helemaal niet constant verdrietig loop te zijn, maar net soms bijna ontplof van contentement, zoals die keer dat ik in zee zwom, of op die heerlijke zomeravond met mijn lief in dat lievelingsrestaurant van ons.
Het ding is: als je weet dat een geliefde gaat sterven, dan begin je vanaf die dag beetje bij beetje te rouwen. Dan doen heel veel dingen op die weg heel veel pijn, op momenten dat anderen denken dat alles nog steeds betrekkelijk goed gaat. Dan heb je de eerste drie weken na een slechte scan zoveel stompen in je maag dat die momenten vaak zwaarder zijn dan wat erna komt. Dan breekt je hart al in honderden stukken op verjaardagen en moederdagen en kerstmissen, in plaats van één keer als het echt voorbij is.
De shock dat de mama van Youri er echt niet meer is bleek dikwijls veel groter voor mensen die verder van alles afstonden dan voor zij die twee jaar en half elke dag een beetje meer afscheid van haar hebben genomen. En als het einde zich dan zo voltrekt dat er nog maar een heel klein beetje overblijft van wat er ooit is geweest, dan kan dat echt, dat je vooral overspoeld wordt door dankbaarheid en opluchting omdat het voorbij is. En ja, volgens mij is dat best wel normaal.
Ik heb de afgelopen maand geleerd dat geen rouwproces gelijk is, maar dat wat de mensen van je verwachten toch hetzelfde blijft. En dat ik zotcontent ben met een lief dat zich daar samen met mij zo weinig van aantrekt dat dit een zomer aan het worden is waarop mijn schoonmoeder met een glimlach zou neergekeken hebben.
Wat mooi. Ik denk dat je absoluut gelijk hebt over het rouwproces dat waarschijnlijk al heel veel stukjes plaats gevonden heeft. En als je geconfronteerd bent geweest met lijden en dood, dan weet je hoe kostbaar het leven is. En dan doe je jullie zelf en de mama van Youri en je eigen mama waarschijnlijk ook alleen maar echt recht als je voor drie geniet als de zon schijnt, als jullie kleine mannetje weer iets nieuws kan, als het leven mooi is, de zomer zich ontvouwt, …
Toen mijn schoonmoeder stierf, na een jarenlange strijd met borstkanker, werd er ook kort gerouwd. De begrafenis was het hoogtepunt en daarna besloot mijn man dat het allemaal goed was zo. Zijn ma had rust gekregen, was pijnvrij en nooit echt weg.
Het ‘jaar-van-de-eerste-keren’ was soms nog moeilijk (eerste keer verjaardag vieren zonder haar, eerste keer Kerst zonder haar enz.) maar het heeft ons gewoon ook doen inzien -oh cliché- dat wij echt alles uit het leven moeten halen en gewoon moeten blijven gaan.
Vermits je je toch niks meer aantrekt van de commentaren van anderen hoef ik niet te zeggen dat je gelijk hebt, en kan ik me beperken tot de commentaar dat je er weer fantastisch uitziet, vooral in de outfit op de 2de foto! (van die commentaar màg je je natuurlijk wél iets aantrekken ;-) )
Kelly ik versta je volledig , maar idd de wereld rondom ons bekijkt het soms anders.
Genieten van elke dag zo moet dat !
Zo is het, en niet anders. Dat de zomer schoon mag zijn.
Ik moest direct aan dit versje van Toon Hermans denken:
“Sterven doe je niet ineens,
maar elke dag een beetje.
En alle beetjes die je stierf,
’t is vreemd, maar die vergeet je.
Het is je dikwijls zelfs ontgaan,
je zegt: ‘Ik ben wat moe!’
Maar op een keer,
dan ben je aan het laatste beetje toe.”
Verwerk dit verlies maar op jullie manier, dat is immers de enige juiste…
Wat je schrijft gaat voor mij door merg en been. Met mijn vroegdemente vader in gedachten, begrijp ik volledig wat je bedoelt.
Ge zegt dat schoon. Ik hoop op veel contentment.
Beste Lilith,
Je verwoordt perfect wat ik me vaak heb bedacht de afgelopen maanden, mijn moeder is nu drie maanden geleden overleden aan kanker. Ik merkte ook dat de schok harder aankwam bij mijn omgeving. In die mate dat ik me zelf zorgen maakte of mijn reactie wel normaal was, hoewel mijn omgeving altijd zeer ondersteunend was, niet beoordelend. Maar zoals je het zo goed zegt, het rouwen was al veel eerder begonnen.
Ook ik was achteraf dankbaar dat we thuis nog voor haar hebben kunnen zorgen, dat we tot op het laatste moment bij haar konden zijn, dat zij zich altijd op haar gemak kon voelen.
Nog veel sterkte, en genot van elke mooie (zomer)dag!
Dankbaarheid en opluchting, heel normaal! Het is niet omdat je geniet van het leven dat je zij die er niet meer zijn niet mist. Integendeel, genieten is een eerbetoon aan het leven, ook aan dat van wie geweest is. Dus geniet, geniet, geniet!
Ik begrijp jou volkomen. Toen wij onze papa zoveel jaren geleden ten grave droegen, zoals dat noemen, leek het wel feest. Onze familie, behalve onze moeder, was in shock. Zoveel vrolijkheid.
Het was het contentent dat het afzien, de pijn, de miserie eindelijk voorbij was. Mijn zomerkamp kort daarna werd mijn schoonste kamp. We leefden toen zoveel intenser.
En zoals je schrijft, elk rouwproces is anders.
Ik wens jou een zomer met een grote strik.
Ik sta voor 200% achter je mening hierover.
oh, zo de nagel op de kop.
Gisteren was het begrafenis van mijn schoonpa. Ik heb verdriet, zeker, maar het is toch anders dan bij mijn pa die zeer, zeer plots overleed.
Bij mij was het net zo. Mijn grootvader is verongelukt, dus dat verdriet is heel plots gekomen en was heel fel. Ik heb daar maanden van afgezien.
Mijn grootmoeder is ook overleden aan kanker, dus dat verdriet werd eigenlijk een soort opluchting toen het gedaan was en ze niet meer moest afzien. Ik had er al vrede mee genomen en ik heb afscheid kunnen nemen, vandaar dat het ‘makkelijker’ was.
Stekte in ieder geval nog bij alle moederdagen, kerstmissen en verjaardagen die jullie nu zonder hen moeten doorbrengen.
Doe dat maar op jullie manier, wat de buitenwereld ook mag denken. Het zit in kleine dingen, dat verdriet en dat missen, dat weet je vast ook. Rouwen is voor iedereen anders.
En geniet van de zomer, en na de zomer gaan we brainstormen ;)
Ik kan me er iets bij voorstellen. Toen mijn mama pas beslist had om over te gaan tot euthanasie schrok ik ervan hoeveel mensen daar verbaasd over waren. Omdat ik zo dichtbij haar sta, was het voor mij geen schok.
Zo’n maandenlang rouwproces is heel zwaar. Het klopt inderdaad dat over elke verjaardag, feestdag etc. sowieso al beetje een schaduw hangt. Je hebt dus groot gelijk dat je nu volop en oprecht geniet. Dat doet niets af aan jullie verdriet of aan de liefde die jullie voelen voor de sterrenoma’s. Het lijkt me net heel gezond hoe jullie ermee omgaan.
Geniet nog verder van de zomer en van elkaar. Rouwen is werken en jullie hebben verdomd hard gewerkt de afgelopen maanden.
Een rouwproces is voor iedereen verschillend. En ja, er is de dankbaarheid om wie ze was en de opluchting dat het voorbij is, maar daarom is ze nog niet vergeten. Mensen gaan er te gemakkelijk van uit dat als je content bent, je al vergeten is wat er is gebeurd. Nee jong, volg jullie eigen ritme en het is goed dat jullie samen het zelfde tempo kunnen hebben.
Je hebt groot gelijk, niet dat het veel uitmaakt wat anderen zeggen of denken. Het is jullie verdriet, jullie leven en jullie rouwproces. Maar wat een mooi eerbetoon. Uit je blogs maak ik op dat ze niet anders gewild zouden hebben…
mooi!
Doe ginder maar rustig jullie ding!
Wat anderen zeggen of denken maakt niets uit…je kan toch nooit goed doen: of je rouwt te kort, of te lang…er is steeds commentaar van de anderen die het allemaal veel beter weten. Dus leef je leven, geniet van het het mooie en bescherm jullie hartjes. Jullie geliefden die heengegaan zijn, willen immers dat je geniet, ook voor hen
Zo mooi dat jij het altijd kan verwoorden. Jullie verdienen deze zomer zo hard! Het leven is een feest, je moet alleen zelf de slingers ophangen! En dat jullie dat keihard doen, is zo mooi! Je schoonmoeder had waarschijnlijk niet anders gewild! x
Het enige waar het om draait is jullie, en dat je weet dat je (schoon)moeder er juist blij mee zou zijn dat jullie nu kunnen genieten van alle mooie dingen. Ben maar gelukkig en geniet maar gewoon. Er komt vast wel weer een moment dat het zwaarder wordt en dan komen er weer opmerkingen… Zo gaat dat nou eenmaal. Ieder doet het op z’n eigen manier.
Dankjewel om dit te delen en om dit op jouw manier te doen, zodat we weten dat dat ook gewoon kan. Ik kan het helemaal begrijpen en bewonder hoe je dat gewoon kan doen, zonder je iets aan te trekken van anderen.
En zeg, wat zie jij er goed uit! Zeker naar een kleurenconsulent geweest? :-) Mooie foto’s.
Het is niet omdat iemand gestorven is dat jullie leven over is, integendeel !
Ik denk dat ik met het overlijden van mijn man zelf dubbel ben beginnen leven, omdat zijn plotse gaan me met de neus op de feiten heeft gedrukt dat het zomaar kan gedaan zijn.
Vermoedelijk lacht je schoonmoeder nu blij met jullie mee !
Ik sta er net zo tegenover! Eindelijk iemand die er ook zo over voelt of denkt! M’n vader is na 7 jaar dementie in december gestorven en ik heb daar 7 jaar veel verdriet voor gehad. En toen hij stierf, had ik het moeilijk maar voelde toch een opluchting dat hij niet meer afzag. Je bereidt je 7 jaar voor op het afscheid en toch is het pijnlijk. Maar het rouwproces na het overlijden duurde daardoor minder lang. En daar voelde ik me wel schuldig over.
Wat fijn dat je daar zo’n helder zicht op hebt! Het is heel herkenbaar. Mijn oma overleed nadat ze eigenlijk al lang niet meer zichzelf was (door oa. dementie) anderhalf jaar na mijn opa die heel plots en onverwacht overleed en ik leek toen mijn oma overleed veel meer verdriet nog te hebben over mijn opa. Van haar nam ik al afscheid, van hem heb ik het nooit gekunnen. Ik voelde me daardoor schuldig tov mijn oma. Had ik toen maar gelezen wat jij vandaag schrijft.
Groot gelijk! Jullie moeten nu zoveel mogelijk genieten… Jullie hebben het de laatste tijd zwaar te verduren gehad. En goed dat Youri en jij daarover op dezelfde golflengte zitten. Het heeft jullie hoogstwaarschijnlijk ook doen inzien dat je van het leven moet genieten. Niks aantrekken van wat anderen daar van vinden, zoals jullie al doen.
Zo mooi en helemaal waar! Geniet van elk moment waar je plezier aan beleeft!
Och, toen mijn moeder stierf ben ik letterlijk van de begraafplaats waar we haar achterlieten naar een terras gewandeld om daar te drinken en lachen met vrienden. Na een ziekbed is er ook een soort opluchting en vrijheid, that’s life. Het verdriet is er niks minder om, dat sluipt rond je hoofd op willekeurige momenten waar je toch niks over te zeggen hebt.
Iedereen rouwt op zijn eigen manier en hoeft daar mijn inziens absoluut geen verantwoording voor af te leggen tegenover anderen, whatever floats your boat, en ik persoonlijk zou veel liever hebben dat mijn naasten genieten van het leven en beseffen dat het leven er juist is om geleefd te worden dan dat ze voortdurend in verdriet wegkwijnen, want gelijk wat je doet de persoon komt er jammergenoeg niet mee terug en dan kan je volgens mij maar zelf gewoon het best mogelijke van maken…
Ik schrik toch wel wat van die reacties. Doorgaans is het net omgekeerd. Na een maand of wat beginnen mensen doorgaans eerder te zeggen dat je “de draad toch dringend weer moet oppikken”…
Heel herkenbaar wat je schrijft!
mijn papa stierf aan zijn 48 aan kanker.
Groot gelijk dat je je van de reacties van anderen niets aantrekt. Mensen hebben toch altijd commentaar. En niets is zwaarder dan een geliefde maandenlang zien aftakelen.
Het blijft heel herkenbaar, mensen hebben altijd veel verwachtingen over een ander hé?
als je al erg lang afscheid neemt en rouwt, dan is het effectieve sterven eerder het einde van de rouw dan het begin. Ik ben blij dat dat niet alleen hier het geval was. Ik wens jullie een pracht van een zomer, want zeker deze zomer geniet je extra, speciaal voor haar.
Ik heb er zelf nog geen ervaring mee met afscheid nemen van mensen dicht bij mij…mijn 4 grootouders leven ook allen nog. Maar ik weet dat er wel een dag komt…en ik begrijp jouw reactie zo mooi beschreven hierboven heel goed! Als ik al eens naar een begrafenis ga van dierbaren van dierbaren van mij om hen een hart onder de riem te steken is het niet zozeer die dood die mij beklijft. Maar wel de liefde waarmee er over hun leven wordt naverteld. Dan sta ik al eens stil bij de gedachte van ‘hoe zou ik willen dat ze mijn leven overpeinzen als het op een dag eindigt?’ Ik hoop dan echt dat ze terugdenken aan iemand die van elke zonnestraal genoot en het hen inspireert om hetzelfde te doen. Die sterrenoma’s hebben jullie het leven geschonken, wees hen hier dankbaar voor en maak er het beste van! Groot gelijk! Liefs
Witjewuk: het is zoals het is! x
Trek je die reacties niet aan. Ik begrijp heel goed dat het voor jullie een opluchting is om te kunnen afsluiten, om te beseffen dat het OK is zo, nu ze niet meer hoeft af te zien. En dat die confrontatie met ziekte en dood jullie des te meer doet genieten van de kleine dingen van het leven. Want hey, jullie zijn er nog en het heeft geen zin om in een coconnetje te liggen huilen. Tenzij je daar behoefte aan hebt. Jullie mama’s zouden het niet anders gewild hebben, daar ben ik zeker van, geen enkele ouder wil zijn kind zien lijden, fysiek of emotioneel.
Geniet er dus maar van, van het zonnetje en elkaar en Dexter en zwemmen in de zee en al, jullie hebben dat superdik verdiend na die lange periode van zorgen!
Mooi :-)
En geniet ervan, met volle teugen!
Het is inderdaad waar dat wanneer iemand terminaal ziek is, je al tijdens het ziekbed afscheid aan het nemen bent en je een zekere ‘voorsprong’ hebt op het rouwproces. Toen eind vorig jaar mijn vriend gestorven was – 4 maanden na de diagnose van een agressieve hersentumor- wou ik ook zo vlug mogelijk de draad van mijn leven weer opnemen, maar dat wrong serieus. Het weer proberen genieten van het leven lukte langzamerhand wel, maar met vallen en weer opstaan en altijd het gemis dat bij wat je ook doet, er steeds is en blijft.
Ik snap volledig wat je bedoeld. Mijn grootmoeder is tien jaar ziek geweest en hoewel ik een groot deel van mijn leven bij haar heb doorgebracht, kon ik geen traan laten op haar begrafenis. Ik had al zo lang afscheid genomen dat het bijna een opluchting was dat ze eindelijk van de pijn af was.
Oooo zo herkenbaar! Aangezien ik ook 3 jaar afscheid heb kunnen nemen van mijn stiefvader in een lang en zwaar ziekteverloop. Je voelt het daarna als een bevrijding en gunt het de zieke dat hij/zij mag rusten en niet meer hoeft te lijden. En heus het verdriet is er wel, maar je mag nu weer leven en hebt weer tijd om dingen te doen waar het leven een aantal jaren heeft stilgestaan. Heel veel herkenning, echt!
Zo hebben wij het in onze familie ook ervaren, alleen niet zo raak verwoord. Hap deze zomer maar fameus veel naar verse lucht!
Zeer herkenbaar. Je neemt in de jaren, maanden, dagen voordien al telkens in heel kleine stukjes afscheid zodat het echte afscheid maar het zoveelste deeltje is van het geheel. maar het meest publieke en voor de buitenwereld soms precies het enige.
Wat is dit herkenbaar! In 2014 verloor ik mijn moeder (ze werd 60), we wisten sinds 2011 dat ze terminaal ziek was en de laatste 4 maanden heb ik dag in dag uit voor haar gezorgd. Het moment dat ze overleed, was ik diegene die zei ‘het is goed zo, ze is thuis gestorven zoals ze altijd had gewild, op de manier dat ze het wilde. Ze was op, er schoot niks meer over van de vrouw en (groot)moeder die ze ooit was, het was echt genoeg geweest.’ Het rouwproces begint inderdaad al op het moment dat de bom inslaat, namelijk bij de diagnose, voor mensen die heel dicht bij de patiënt staan. Zelfs onze oudere kinderen ervaarden dit zo. En dan komen er momenten dat het verdriet je ineens overvalt, verwacht en onverwacht.
In ieder geval nog veel moed, het gemis gaat nooit helemaal voorbij.
Hey Kelly!
Deze blog dateert al van een jaar geleden maar toch wou ik graag nog eventjes reageren.
Als “rouw- & verliesbegeleidser” merk ik inderdaad dat er nog veel mensen struggelen met rouw. Niet zozeer met het rouwproces op zich maar met hetgeen de “mensen” van je verwachten. Het gaat ook niet om de dood van een dierbaar persoon zo snel mogelijk te verwerken maar eerder om die een plaats in je leven te geven.
Waarom zou je de draad trouwens niet mogen oppikken? Je schoonmama zou toch niet anders gewild hebben, toch?
Persoonlijk voelde ik me na de dood van mijn grootvader (die ik van dichtbij heb meegemaakt) vooral opgelucht. Opgelucht dat hij geen pijn meer had, opgelucht dat die onzekerheid over het wanneer voorbij was,… Belangrijk bij rouw en verlies is dat je gevoelens bestaansrecht krijgen zonder dat ze afgekraakt worden.
Hoe gaat het een jaar later met jullie?
PS/Moest Dexter eens een tekening voor de oma’s in de hemel willen maken, dan mag je hem die altijd naar mijn rouw- & verliesbrievenbus laten sturen. Het adres is: Elke Vermeyen / Nele Meykever / Postbus 38 / 3500 Hasselt. Ik geef altijd een antwoordje terug.
Groetjes,
Elke